Szampan - nie tylko na Sylwestra

Szampan to niekwestionowane wino na specjalne okazje. Część jego atrakcyjności wynika ze spektakularnego wystrzału podczas otwierania butelki. Licznych fanów mają również przyjemnie musujące na podniebieniu bąbelki. Za oba zjawiska odpowiedzialny jest dwutlenek węgla, będący naturalnym produktem ubocznym podwójnej fermentacji szampana.

Chociaż większość z nas miała okazję spróbować dobrego wina musującego, często nie zdajemy sobie sprawy, czym się dokładnie różni wino musujące typu Prosecco czy Cava od oryginalnego francuskiego szampana. W poniższym artykule rozwiewamy wszelkie wątpliwości.

Jak powstawały pierwsze szampany?

Historia szampana rozpoczęła się w zakonie. W XVI wieku brat benedyktyn Dom Perignon zainteresował się zjawiskiem, które sprawiało, że rosnąca temperatura doprowadzała wino mszalne w piwniczce do wrzenia i wysadzała korki.

Próby kontrolowania odpowiedzialnego za to zjawisko dwutlenku węgla trwały prawie 50 lat i zakończyły się powstaniem pierwszego musującego wina. Ze względu na swoje nieprzewidywalne zachowanie (a może też z powodu odciągnięcia mnicha na pół wieku od modlitwy) wino nazywano diabelskim. Jednak jeszcze przez wiele lat eksplodujące butelki sprawiały, że winiarze nosili dla bezpieczeństwa żelazne maski na twarzach!

Wybuchaniu butelek udało się zapobiec poprzez magazynowanie szampana w głębokich piwnicach, gdzie łatwiej o niezmienną temperaturę. W tym celu pierwsze szampany składowano w... kopalniach.

Od kiedy szampan jest uznawany za najbardziej luksusowe wino musujące?

Obecnie szampan stanowi synonim elegancji i wyrafinowania. Jednak jego początki wcale nie były łatwe. Nieprzyzwyczajeni do musowania miłośnicy wina gardzili pierwszym winem musującym. Winiarze starali się więc zredukować uwielbiane dziś bąbelki w butelkach.

Powoli szampan zaczął zyskiwać sobie uznanie wyższych sfer. W XVIII wieku powstały pierwsze prestiżowe domy szampana, niektóre z nich prowadzone do dzisiaj. Szampany zaczęły także zyskiwać międzynarodową sławę.

Tradycja wznoszenia toastów za pomocą szampana, by dodać odświętnego charakteru wyjątkowej okazji, sięga natomiast połowy XIX wieku.

W 1911 roku natomiast Szampania zastrzegła sobie nazwę „szampan”.

Gdzie powstają szampany?

Choć na świecie można znaleźć wiele doskonałych rodzajów wina musującego, prawo do używania nazwy „szampan” jest zastrzeżone tylko dla wina z francuskiej Szampanii.

Prowincja ta rozciąga się od Flandrii po Burgundię oraz od Lotaryngii po Ile de France. Jest jednym z najdalej wysuniętych na północ regionów winiarskich. Początkowo Szampania usiłowała konkurować z Burgundią w produkcji jakościowych czerwonych win. Jednak czerwone winogrona wymagają dużego nasłonecznienia, którego brakuje w Szampanii. Warunki atmosferyczne odgrywaja też rolę w produkcji szampana, czyniąc go jeszcze bardziej ekskluzywnym. Krótkie lato w tej szerokości geograficznej sprawia, że zbiory często są niewielkie i domy szampana muszą mieszać ze sobą winogrona z kilku sezonów.

Wina musujące z innych regionów mają swoje własne zastrzeżone nazwy jak hiszpańska Cava, czy włoskie Prosecco. Nawet wina musujące pochodzące z innych francuskich prowincji muszą być określane jako „mousseux”, mimo że - tak jak szampany - są produkowane metodą tradycyjną.

Szampany wyróżnia jednak nie tylko lokalizacja. W przeciwieństwie do innych win musujących, oryginalne szampany nie wymagają sztucznego nasycania dwutlenkiem węgla.

Przepisy regulują także rodzaj butelki, do której rozlewa się szampany. I to już od 1735 roku, kiedy to królewskie rozporządzenie zadecydowało o kształcie, rozmiarze i wadze butelek szampana, a także dokładnej długości korka.

Na czym polega metoda produkcji szampana?

Metody produkcji szampanów nie zmieniły się od wieków.

Tradycyjny sposób produkcji szampana polega na podwójnej fermentacji, z czego druga odbywa się już podczas dojrzewania w butelce.

Oryginalne szampany zawdzięczają swój niepowtarzalny smak starannie skomponowanej mieszance win bazowych z różnych sezonów. Proporcje tego kupażu to sekret, który wyróżnia dany dom szampana.

Następnie, po dodaniu odpowiedniej mieszanki drożdży i cukru, wina są przelewane do butelek. W trakcie fermentacji butelkowej drożdże wytwarzają dwutlenek węgla, który odpowiada za właściwości musujące i bogactwo aromatów w bukiecie.

Dodanie drożdży do wina zastępuje proces, który dawniej odbywał się naturalnie za sprawą zmian sezonu. Nadejście chłodnych dni zatrzymywało pracę drożdży i dopiero wzrost temperatury kolejnej wiosny reaktywował drugą fermentację.

Na czas dojrzewania butelki są umieszczone na statywach, nachylone szyjkami do dołu. W pomieszczeniu panuje stała temperatura pomiędzy 3 a 5 stopniami Celsjusza. Każdego dnia należy lekko przekręcić każdą z butelek, aby przemieścić osad ze ścianek w kierunku korka.

Dojrzewanie szampana trwa minimum 15 miesięcy. Dobry szampan często leżakuje w butelkach nawet ponad 3 lata.

Kolejnym etapem jest usunięcie osadu z szampana. W tym celu szyjka butelki zostaje zamrożona w roztworze solanki. Efektem ubocznym tego procesu jest utrata części wina, dlatego dolewa się wtedy wina bazowego.

To też moment, by zadecydować o tym, czy chcemy otrzymać szampany półsłodkie, czy wytrawne. Do wina bazowego można bowiem dodać domieszkę cukru.

Jak smakuje i czym pachnie szampan?

Szampan zachwyca bogatym, owocowym bukietem i rześkim smakiem, który nawet w największe upały przyniesie Ci orzeźwienie.

Dobre szampany poznasz po złożonej kompozycji nut aromatycznych - od brzoskwini po agrest, mirabelki czy jaśmin. Typowe dla szampana są również akcenty gruszki, jabłka oraz cytrusów.

Właściwości orzeźwiające tego wina musującego podkreśla jego przyjemna kwasowość.

Rodzaje szampana

Szampany występują w wersji wytrawnej brut, półwytrawnej demi-sec i bardzo wytrawnej zwanej extra brut, lub brut nature. Prawdziwego szampana nie kupimy natomiast w wersji słodkiej. Szacuje się, że szampany wytrawne stanowią nawet 85 procent produkcji.

Francuskie wino musujące można podzielić także ze względu na to, czy winogrona użyte do produkcji szampanów pochodziły z jednego, czy więcej sezonów. Znaczną większość stanowią non-vintage, które mieszają ze sobą owoce z różnych roczników. Za ekskluzywne szampany uważa się natomiast te rocznikowe, nazywane vintage lub millésimé. Powstają ze zbioru tylko jednego, wyjątkowo udanego pod względem jakości sezonu.

Ze względu na swoją ekskluzywność, szampan jest najdroższym z win musujących. Ceny tego trunku rozpoczynają się od 120 zł, a za dobrą butelkę często trzeba zapłacić dwa razy więcej.

Z jakich odmian winogron powstaje szampan?

Szampan tradycyjnie produkowany jest z trzech szczepów winogron - Chardonnay, Pinot Noir i Pinot Meunier.

Co ciekawe, z tych szczepów tylko Chardonnay należy do winogron jasnych. Dodatek winogron ciemnych, jak tych z rodziny Pinot - Pinot Noir i Pinot Meunier - oznacza, że nie wolno dopuścić do kontaktu soków winnych ze skórką. W przeciwnym razie otrzymane trunki nie będą klasyfikowane jako wina białe.

Niektóre ekskluzywne szampany dodają do kupażu także odrobinę Pinot Blanc, Pinot Gris oraz lokalnych szczepów jak Arbanne i Petit Meslier.

Do czego pasuje szampan?

Szampan pasuje do każdego typu posiłku - od dań pikantnych po słodkie. Idealnie też sprawdza się jako aperitif. Klasykę, znaną z filmów romantycznych, stanowi połączenie szampana z truskawkami.

Szampan wytrawny jest świetnym towarzyszem dań typowych dla białego wina - owoców morza, ryb i drobiu.

Natomiast półsłodkie wina dobrze się odnajdą w zestawieniu z sałatkami czy deską francuskich serów. Różowy szampan z kolei idzie w parze ze świeżymi owocami.

Dodatkowo, oryginalny szampan z pewnością uświetni uroczystą kolację oraz dobrze się prezentuje jako drink na wejście na przyjęciu.

Chociaż luksusowe szampany najlepiej pić samodzielnie, żeby w pełni docenić jakość smaku, tańszy szampan od niektórych producentów może też znaleźć zastosowanie w koktajlach. Do szampana doskonale nadają się kostki lodu. Dobrym pomysłem jest również mieszanie wina białego z grejpfrutem, ananasem, pomarańczą czy plasterkiem świeżego ogórka.

Właściwości zdrowotne szampana

Nie tylko czerwone wino korzystnie wpływa na zdrowie. Szampan jest bogaty w minerały, takie jak potas, magnez, wapń, lub siarka. Ponieważ zawiera cynk, przed epoką leków psychotropowych był używany jako... środek antydepresyjny. Brzmi zdecydowanie bardziej zachęcająco jako terapia niż gorzka pigułka! Co więcej, w razie przedawkowania grozi tylko kac, co w porównaniu z innymi lekami zdaje się być niewielką ceną.

Szampan - zawartość kalorii

Szampan nie tylko jest jednym z najmniej kalorycznych alkoholi, ale też ma właściwości oczyszczające. Lampka szampana półsłodkiego ma 97 kcal na każde 100 ml. Moc alkoholu zależy od dodatku cukru, ale najczęściej to 12%. Pamiętaj jednak, że bąbelki przyspieszają wchłanianie alkoholu do organizmu, więc zaleca się ostrożne spożywanie.

Szampan - zawartość alkoholu w butelce

Szampan zawierają najczęściej 12-12,5% alkoholu.

W jakiej temperaturze serwować szampana?

Jak wiadomo, szampana pije się schłodzonego, najlepiej do temperatury 7-10 stopni. Ważne jednak, by nie dać się skusić pokusie szybkiego ochłodzenia i absolutnie nie wstawiać szampana do zamrażarki! Błędem jest też stałe przechowywanie go w lodówce, ponieważ zbyt długie przebywanie w niskiej temperaturze pozbawi go smaku, Co więcej, wibracje agregatu mogą niekorzystnie wpłynąć na zawartość bąbelków. Zaleca się więc wstawić wino do lodówki parę godzin przed podaniem.

Warto też pamiętać, że szampana pijemy z kieliszków wąskich, dzięki czemu ich niska temperatura dłużej się utrzymuje.

Różowy szampan

Ciekawostką wśród francuskich musujących win są szampany różowe. Ich piękny kolor i owocowy smak jest efektem wyrafinowanego połączenia Chardonnay z domieszką czerwonego Pinot Noir. Jednak w przeciwieństwie do białego wina musującego, różowy szampan powstaje poprzez pozostawienie na czas fermentacji skórki winogron. Wyjątkowość tego wina poznasz kosztując Dumangin Champagne Rose.

Oryginalne szampany z brokatem

Nowym trendem jest tzw. szampan z brokatem. Szampan z brokatem jest szampanem tylko z nazwy. Raczej wykorzystuje się do tego celu mniej szlachetne i tańsze Prosecco. Poza efektami wizualnymi, jadalny brokat, np. w kształcie serduszek ma też właściwości smakowe, jak chociażby słodki malinowy posmak. Wino takie występuje w szerokiej i zaskakującej gamie kolorów. Spragnieni nowinek mogą kupić wino niebieskie lub czarne. Poza butelkami z już domieszanym brokatem, można także znaleźć brokat do samodzielnego dosypania do wina musującego.

Szampan na wesele

Szampanem zabłyśniesz przy rozmaitych okazjach. Przede wszystkim jednak trudno sobie wyobrazić wesele bez toastów szampanem. Szampan bywa określany wizytówką wesela, ponieważ jest podawany jako pierwszy alkohol. Wiele par woli zaoszczędzić i podać tańszą podróbkę szampana, licząc, że mocno schłodzony alkohol nie zdradzi swojego pochodzenia. Lepszym rozwiązaniem może być włoskie Prosecco (o którym możecie przeczytać w dwóch innych artykułach). Jest znacznie tańsze od szampana, ale nadal wyśmienicie smakuje.